Koszary Arche Hotel, jak sama nazwa wskazuje, mieści się w dawnych pomieszczeniach, w których kiedyś stacjonowało wojsko. Nic w tym nadzwyczajnego, zważając na fakt, że Góra Kalwaria, na której terenie znajduje się hotel, przez prawie 200 lat była siedzibą wojskowego garnizonu. Miasto miało walory strategiczne, więc carscy dowódcy ulokowali tu w 1819 roku 5. Baterię Artylerii Pieszej Lejbgwardii Cesarskiej. Żołnierze zajęli wówczas budynki klasztoru pijarów. Dopiero w 1840 r. na koszary zaanektowano część obiektów byłego klasztoru bernardynów.
XIX-wieczne zmagania
Kilka lat później, podczas powstania styczniowego w 1863 roku, wielu mieszkańców wraz z burmistrzem Ludwikiem Fabianim zaangażowało się w pomoc powstańcom albo bezpośrednio w walkę zbrojną. Cześć z nich zginęła lub została zesłana na Syberię. Po upadku powstania Góra Kalwaria stała się miejscem stacjonowania 29. Czernihowskiego Pułku Piechoty im. generała feldmarszałka księcia Iwana Dybicza Zabałkańskiego. Dla nich to pod koniec XIX w. wzniesiono nowe budynki na terenie nieistniejącego klasztoru dominikanów.
Miejscowość także wcześniej była świadkiem bitewnych zmagań. Jedno z bardziej pamiętnych to starcie zbrojne, które miało miejsce w nocy z 2 na 3 maja 1809 roku w okolicach Góry Kalwarii, a dokładnie po drugiej stronie Wisły. Było to w trakcie, związanej z wojnami napoleońskimi, wojny polsko-austriackiej. Do historii przeszła Bitwa pod Ostrówkiem, nazywana także Bitwą pod Górą Kalwarią. Wtedy to, po opanowaniu Warszawy armia austriacka musiała przeprawić się na prawy brzeg rzeki. Austriacy zaczęli więc budować w Ostrówku przyczółek, by po zabezpieczeniu w ten sposób przeprawy, rozpocząć budowę mostu z drewna pozyskanego z wycinki drzew w lasach wilanowskich. Do kontrofensywy szybko przystąpili jednak Polacy, pod dowództwem generała Michała Sokolnickiego. Zdobyli przyczółek, zniszczyli budowany most i przy stracie zaledwie 200 ludzi rozbili prawie cały oddział wroga.
Niszczycielska I wojna światowa
Front I wojny światowej nie ominął Góry Kalwarii ani jej okolic – znalazła się ona na linii walk o Warszawę. Już pod koniec września 1914 roku front dotarł do Piaseczna, a w pierwszych dniach października na tereny bliskie miastu. Niemiecka armia właśnie tędy zmierzała ku stolicy. Przerażona ludność wiejska w panice uciekła, pozostawiając opustoszałe domy.
Jeszcze w październiku toczyły się walki między Rosjanami a Niemcami i Austriakami. Liczniejsza i silniejsza carska armia przystąpiła do kontrofensywy. Chcąc utrzymać Warszawę, była jednak zmuszona przeprawić się na lewy brzeg Wisły. W tym celu zebrała wszystkie siły i w ciągu jednego dnia wybudowała most w sąsiedztwie Góry Kalwarii.
Po toczących się w samym mieście i okolicach krwawych bojach, w wielu miejscowościach, takich jak Wola Dobieska, Solec, Moczydłów czy Wólka Załęska pozostały cmentarze i zbiorowe mogiły. Obok siebie leżeli żołnierze austriaccy, niemieccy i rosyjscy. Wiele z tych grobów nie zachowało się do dzisiejszych czasów.
Mieszkańcy Góry Kalwarii i okolic nie należeli do najbogatszych, a większość z nich była wręcz uboga. Wojna dotknęła ich więc wyjątkowo mocno, często odbierając im cały dorobek życia, gdy przechodzące wojska paliły wsie. Domy, nawet jeśli jakimś cudem ocalały, zostały totalnie splądrowane. Na dodatek żołnierze tratowali pola uprawne i niszczyli sady oraz wycięli całe połacie lasów. W samej Górze Kalwarii tylko jesienią 1914 r. spłonęło 15 domów i zostały zdewastowane niektóre ogrody, została zrujnowana plebania, obrabowano sklepy, zniszczono istniejące herbaciarnie.
W Górze Kalwarii w okresie wojny zorganizowano tymczasowy szpital. Wolontariusze zaś starali się zapobiec głodowi. W mieście pojawił się punkt poboru wody, wydawano też herbatę i wrzątek. Komitety obywatelskie starały się pomóc szczególnie kobietom, których mężowie zostali wcieleni do wojska.
Po raz kolejny Niemcy wkroczyli do Góry Kalwarii w drugim tygodniu sierpnia 1915 r., pozostając tu do 11 listopada 1918 r. Jednak dewastacja miasta i okolic postępowała dalej. Cofając się, Rosjanie niszczyli wszystko. Ucierpiała infrastruktura kolejowa, mosty i wiele budynków.
Jednak okupacja miała nie tylko złe skutki. Niemcy utwardzili wiele dróg, zbudowali m.in. szosę z Warki do Góry Kalwarii. Wspierali też szkolnictwo na tych terenach. Dzięki nim Góra Kalwaria odzyskała w 1916 r. prawa miejskie, odebrane wcześniej przez reżim carski.
Wydarzenia 1920 roku
Jedna z najważniejszych w dziejach polskich bitew, także nie ominęła Góry Kalwarii. W dniach 13-25 sierpnia 1920 r., na przedpolach Warszawy rozegrała się Bitwa Warszawska, zwana też Cudem nad Wisłą. 13 i 14 sierpnia na wysokości Góry Kalwarii załogi samolotów eskadry toruńskiej, powstrzymały przekroczenie Wisły przez Armię Czerwoną.
Także odcinek Wisły graniczący z miastem stał się terenem walk. Wsławił się tu szczególnie parowiec ORP „Sobieski”, który zatrzymał przeprawę wojsk radzieckich na lewy brzeg rzeki. Przepływająca koło Góry Kalwarii załoga zauważyła oddziały wroga i natychmiast otworzyła ogień. Gwałtowny ostrzał sprawił, że Rosjanie musieli się wycofać.
Niosąca śmierć i zniszczenie II wojna światowa
To, co działo się na terenie Góry Kalwarii podczas II wojny światowej, jest w dużej mierze związane z jej wcześniejszymi dziejami i faktem, że była ona zamieszkana przez bardzo liczną ludność żydowską. Zadecydowało to między innymi o tym, że podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli tu getto.
Skąd Żydzi w tym mieście? Ano, osiedlili się tu już w 1802 roku. Wcześniej Góra Kalwaria była miejscem pielgrzymek chrześcijańskich. Swoją nazwę zawdzięcza biskupowi poznańskiemu Stefanowi Wierzbowskiemu, który to po Potopie Szwedzkim postanowił kupić opustoszałą wieś, by stworzyć na Mazowszu kalwarię – sanktuarium poświęcone Męce Pańskiej. Miała to być przy tym imitacja Jerozolimy z czasów Jezusa Chrystusa. I to się udało.
Pielgrzymowano tu z całego kraju i nawet z zagranicy. Jednak pod koniec XVIII wieku wszystko zaczęło podupadać, a do ostatecznego końca przyczynił się trzeci rozbiór Polski. Wtedy miasto „przejęli” Żydzi. W połowie XIX wieku było ich już więcej niż chrześcijan. Początkowo tylko wynajmowali tu mieszkania. W domach uruchamiali miejsca modlitwy. Z czasem zaczęli budować własne obiekty przeznaczone na potrzeby kultu. Wzniesiono budynek drewnianej synagogi, a po jego spaleniu murowaną bożnicę.
Ostatecznie Góra Kalwaria zaczęła uchodzić za jeden z głównych ośrodków religii i kultury żydowskiej w Królestwie Polskim. Przyczyniło się do tego przeniesienie tu z Warszawy w 1859 roku siedziby dynastii cadyków rodu Alterów. Cadyk Icchak Meir Rothenberg Alter cieszył się tak ogromnym autorytetem, że do Góry Kalwarii zaczęły pielgrzymować tysiące chasydów nie tylko z terenów polskich, ale i Europy Środkowo-Wschodniej. Z czasem dwór cadyka stał się także wielkim centrum życia społecznego i politycznego.
II wojna światowa przyniosła jednak do Góry Kalwarii śmierć i cierpienie. Holokaust położył kres żyjącej w mieście społeczności. Niemcy utworzyli tu getto dla 3500 Żydów, a po jego likwidacji w 1940 roku, przebywających w nim ludzi przetransportowano do getta warszawskiego lub rozstrzelano jeszcze na miejscu. Ci, którzy trafili do stolicy, zostali przewiezieni w 1942 roku do obozu zagłady w Treblince,
Bitwa o most
Tuż przed wojną, od połowy maja do lipca 1939 roku oddziały polskich saperów z Warszawy, Puław i Modlina przerzuciły przez Wisłę obok Góry Kalwarii drewniano-stalowy most. Kilometrowa konstrukcja połączyła Brzumin z Piwoninem. Podczas kampanii wrześniowej miała tam miejsce bitwa. Zmagania toczyły się właśnie o ten most. Przesuwające się wówczas na Wschód wojska niemieckie chciały go wykorzystać do przeprawy przez rzekę. Wtedy to płk Tadeusz Komorowski wysłał oddział ułanów do jego obrony.
Kilkuset żołnierzy pod dowództwem mjr. Jerzego Jasiewicza dysponowało zaledwie kilkoma ciężkimi karabinami maszynowymi, działem przeciwpancernym i dwiema armatami. Nie mieli szans w walce z 1 dywizją 16 korpusu pancernego Wehrmachtu dowodzonego przez gen. Hansa Schmidta. Tym bardziej że nie mogli liczyć na wsparcie, ponieważ utracili łączność radiową z dowództwem. Po kilku dniach ulegli wrogowi, a 200 z nich trafiło do niemieckiej niewoli.
Ciekawostką też jest, że podczas wojny, to Piaseczno i Góra Kalwaria dostarczały okupowanej stolicy w dużych ilościach mąkę, pieczywo oraz trochę mięsa.
Śladami historii
Dziś, będąc w Górze Kalwarii, czy podążając historycznymi szlakami wielu wojen i bitew rozgrywających się niegdyś na terenie Mazowsza, warto zatrzymać się w tak historycznym obiekcie, jakim jest Koszary ARCHE Hotel. Stąd można wygodnie robić wypady w okolice, by oglądać liczne zabytki i miejsca pamięci. Sama Góra Kalwaria i jej okolice pełne są bowiem interesujących obiektów historycznych.
Co warto zobaczyć?
Oczywiście koszary, czyli XIX-wieczne obiekty tzw. koszarowce przy ul. Dominikańskiej, w których mieszczą się hotel ARCHE wraz z restauracją. Warto zwrócić też uwagę ma Dom Żołnierza i dawną Izbę Chorych przy ul. por. Białka oraz gmach dowództwa w pobliżu ronda. Pod gołym niebem są tu eksponowane czołg, dwa pojazdy opancerzone i dwie haubice. Ale to nie wszystkie interesujące eksponaty, na które warto rzucić okiem. Jest ich znacznie więcej.
W pobliskim Moczydłowie znajdują się na przykład trzy schrony wybudowane w 1915 roku przez niemiecką armię podczas I wojny światowej. Wchodziły one w skład linii fortyfikacji Brückenkopf Warschau.
Na tutejszych, zabytkowych cmentarzach leżą tak ewangelicy, jak katolicy czy Żydzi. W samej Górze Kalwarii i w Mikowcu spoczywają potomkowie ewangelików przybyłych tu z Niemiec w okresie zaboru pruskiego – na przełomie XVIII i XIX wieku.
Najstarsza z tutejszych nekropolii katolickich (z przełomu XVIII i XIX wieku), należy do parafii w Sobikowie. Jest tu mogiła żołnierzy rozstrzelanych przez Niemców w 1939 roku.
W Sobikowie można też obejrzeć, liczącą sobie ponad 350 lat dzwonnicę pokrytą drewnianym gontem.
Oczywiście w tak żydowskim mieście, którym była Góra Kalwaria, znajduje się założony przed 1827 rokiem Kirkut, na którym zachowało się około 100 macew.
W samym centrum miasta stoją dwór cadyka i dom modlitwy. Po drugiej stronie ulicy, w dawnej synagodze z początku XX wieku, znajduje się dziś galeria handlowa.
Do ratusza przylegają też dawne piekarsko-rzeźnicze jatki żydowskie. Zbudowano je w 1836 roku. Parterowy budynek z podcieniem i kolumnami do wybuchu II wojny światowej służył, jako żydowskie sklepy. Zostały one zniszczone podczas II wojny światowej, na szczęście zrekonstruowano je w latach 50.
Perełką zaś są, malowniczo wznoszące się nad pradoliną Wisły, ruiny Zamku Książąt Mazowieckich w pobliskim Czersku.